اشیاء برنزی در اشکال مختلف، یکی از مهم‌ترین آثاری است که از محوطه‌های عصر مفرغی جنوب‌شرق ایران به‌دست آمده است. گورستان اسپیدژ در شهرستان بزمان استان سیستان و بلوچستان یکی از محوطه‌های شاخص در این منطقه محسوب می‌شود که دارای آثار برنزی متنوعی است. بسیاری از این آثار در طول زمان تدفین‌شان در قبور تخریب و تاحدودی از بین رفته‌اند و دچار خوردگی‌های مختلفی شده‌اند. از این‌رو در این پژوهش سعی شده است تا با مطالعه‌ی 6 قطعه از این آثار برنزی مکشوف به مطالعه‌ی لایه‌نگاری، مکانیزم و ریخت‌شناسی خوردگی درآنها پرداخته شود. در این رابطه از میکروسکوپ نوری (OM)، میکروسکوپ الکترونی روبشی مجهز به طیف‌سنجی پراش انرژی پرتو ایکس (SEM-EDS) و همچنین از پراش پرتوی ایکس (XRD) به‌منظور ریخت‌شناسی، لایه‌نگاری و بررسی فرایند مس‌زدایی (انحلال انتخابی مس) استفاده شده است. در نتایج به‌دست آمده از لایه‌نگاری، ساختار خوردگی بیانگر سه لایه در نمونه‌های دسته اول، پنج لایه در نمونه‌های دسته دوم و چهار لایه در نمونه‌های دسته سوم بوده است با توجه به آنچه به‌دست آمده است خوردگی نفوذ بالایی در ساختار فلزی داشته و خوردگی فعال در این نمونه‌ها اکسیداسیون مس و قلع را به همراه داشته است که در نتیجه باعث ایجاد فاز غنی از قلع در لایه‌های داخلی شده است. در اشیاء ساخته شده از برنز این ساختار مرتبط با وقوع پدیده‌ی مس‌زدایی یا انحلال انتخابی مس و و نفوذ اکسیژن به داخل ساختار فلزی در رابطه با تشکیل لایه غنی از قلع است. همچنین در یک نمونه در دسته اول (Spd2) این ساختار مرتبط با اکسید شدن مس بوده است زیرا این نمونه از مس نسبتاً خالص ساخته شده است. از این رو نتایج بیانگر فرایند مس‌زدایی است. در نتایج حاکی از شناسایی فازهای خوردگی کوپریت، آتاکامیت و پاراتاکامیت است که بیانگر بیماری برنز در نمونه‌ها بوده و نیز ساختار خوردگی رخ داده در نمونه‌های مورد مطالعه با خوردگی نوع دوم در برنز‌های باستانی مرتبط است.
* بخشنده‌فرد، حمیدرضا - دانشیار گروه مرمت آثار تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران
صبوحی‌ثانی، فرح‌انگیز - کارشناس ارشد مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی، گروه مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران
امامی، سید محمدامین - دانشیار گروه مرمت آثار تاریخی و باستان‌سنجی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران
کلمات کلیدی: بیماری برنز، لایه‌نگاری خوردگی، گورستان اسپیدژ بزمان، مس‌زدایی، انحلال انتخابی مس، XRD، SEM-EDS